ସମସ୍ତ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ଲୋକସଭା ନିର୍ବାଚନ ୨୦୨୪ ପାଇଁ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଶକ୍ତି ସହିତ ପ୍ରଚାର କରୁଛନ୍ତି । ବଡ ନିର୍ବାଚନ ରାଲିରେ ଦଳର ପ୍ରତୀକ କେନ୍ଦ୍ରରେ ଥାଏ । ଦଳର ବଡ଼ନେତା ରାଲିର ମୁଖ୍ୟପୋଷ୍ଟରେ ଯେତିକି କେନ୍ଦ୍ରରେ ନଥାନ୍ତି ପ୍ରତୀକ ସେତିକି କେନ୍ଦ୍ରରେ ଥାଏ । କିନ୍ତୁ କାହିଁକି? ଏହାର କାରଣ ହେଉଛି ଯେ, ଭୋଟରମାନେ ଦଳର ପ୍ରତୀକ ଦେଖି ଭୋଟ୍ ଦିଅନ୍ତି । ଇଭିଏମରେ ଦଳର ପ୍ରତୀକ ଆସେ, ନେତାଙ୍କ ଚେହେରା ନୁହେଁ । ଭାରତର ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନଙ୍କ ସହିତ ସେମାନଙ୍କର ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରତୀକଗୁଡିକର ମଧ୍ୟ ନିଜସ୍ୱ ଇତିହାସ ରହିଛି । ଆଜି ଆସନ୍ତୁ ଜାଣିବା କଂଗ୍ରେସ ଏବଂ ବିଜେପି କିପରି ସେମାନଙ୍କର ନିର୍ବାଚନ ସଙ୍କେତ ପାଇଥିଲେ । କେମିତି ହାତୀ ବଦଳରେ ହାତ ହୋଇଥିଲା କଂଗ୍ରେସର ଚିହ୍ନ । ଆଉ କେମିତି ଦୀପରୁ ପଦ୍ମ ଧରିଥିଲା ବିଜେପି ।
ପ୍ରଥମେ କଂଗ୍ରେସ ଯୋଡ଼ି ବଲଦ ଚିହ୍ନରେ ନିର୍ବାଚନ ଲଢିଥିଲା
ଆଜି କଂଗ୍ରେସର ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରତୀକ ହେଉଛି ହାତ । କିନ୍ତୁ ୧୯୫୧ ରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିବା ପ୍ରଥମ ଲୋକସଭା ନିର୍ବାଚନରେ ଏହାର ଚିହ୍ନ ଭିନ୍ନ ଥିଲା । ଗୋଟିଏ ସମୟରେ କଂଗ୍ରେସ ପାଖରେ ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରତୀକ ଭାବେ ହାତୀ କିମ୍ବା ସାଇକେଲ ବାଛିବାର ବିକଳ୍ପ ମଧ୍ୟ ରହିଥିଲା । ଆସନ୍ତୁ ଜାଣିବା କଂଗ୍ରେସ କାହିଁକି ନିର୍ବାଚନର ପ୍ରତୀକ ଭାବରେ ଏହି ‘ହାତ’କୁ ବାଛିଲା । ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ (ଆଇଏନସି) ହେଉଛି ଦେଶର ସର୍ବ ପୁରାତନ ରାଜନୈତିକ ଦଳ । ଏହା ୧୮୮୫ ମସିହାରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା । ଯେତେବେଳେ ୧୯୫୧-୧୯୫୨ ମସିହାରେ ଦେଶର ପ୍ରଥମ ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା, ସେତେବେଳେ ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ କଂଗ୍ରେସ ଯୋଡ଼ି ବଲଦ ଚିହ୍ନରେ ନିର୍ବାଚନ ଲଢିଥିଲା । ଏହି ପ୍ରତୀକ ସାଧାରଣ ଲୋକ ଏବଂ କୃଷକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରିବାରେ ସଫଳ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ପ୍ରାୟ ଦୁଇ ଦଶନ୍ଧି ଧରି କଂଗ୍ରେସ ପାର୍ଟି ଏହି ପ୍ରତୀକ ସହିତ ନିର୍ବାଚନରେ ପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱିତା କରିଥିଲା । କିନ୍ତୁ ୧୯୭୦-୭୧ ମସିହାରେ କଂଗ୍ରେସରେ ବିଭାଜନ ହୋଇଥିଲା । ଦଳକୁ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ ହେବାରୁ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନ ଯୋଡ଼ି ବଳଦ ପ୍ରତୀକକୁ ଜବତ କରିଥିଲେ ।
ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟ ହାତ ଉଠାଇ କରିଥିଲେ ଆର୍ଶିବାଦ
କାମାରାଜଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଥିବା ପୁରୁଣା କଂଗ୍ରେସକୁ ତ୍ରିରଙ୍ଗାରେ ଚରଖା ଚିହ୍ନ ଓ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱାଧିନ କଂଗ୍ରେସ ଦଳକୁ ଗାଇ ଓ ବାଛୁରୀର ପ୍ରତୀକ ଦେଇ ଏହି ବିବାଦର ସମାଧାନ କରିଥିଲା । ତେବେ ଏକ ଦଶନ୍ଧି ମଧ୍ୟରେ କଂଗ୍ରେସ ରେ ପ୍ରତୀକକୁ ନେଇ ପୁଣି ବିବାଦ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ୧୯୭୭ ରେ ଜରୁରୀକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତି ଶେଷ ହେବା ପରେ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସହ କଂଗ୍ରେସର ଲୋକପ୍ରିୟତା ହ୍ରାସ ପାଇଥିଲା । ଏହି ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ ଗାଇ ଏବଂ ବାଛୁରୀର ପ୍ରତୀକ ମଧ୍ୟ ଜବତ କରିଥିଲେ । କଂଗ୍ରେସ ଏକ କଠିନ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଦେଇ ଗତି କରୁଥିଲା । ଅସୁବିଧାରେ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ତତ୍କାଳୀନ ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟ ସ୍ୱାମୀ ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖରେନ୍ଦ୍ର ସରସ୍ୱତୀଙ୍କ ଆଶୀର୍ବାଦ ନେବାକୁ ଯାଇଥିଲେ । କୁହାଯାଏ ଯେ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ କଥା ଶୁଣିବା ପରେ ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟ ଚୁପ୍ ରହିଲେ । କିଛି ସମୟ ପରେ ସେ ତାଙ୍କ ଡାହାଣ ହାତ ଉଠାଇ ଆଶୀର୍ବାଦ ଦେଲେ । କଂଗ୍ରେସର ବର୍ତ୍ତମାନର ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରତୀକ ର କାହାଣୀ ଏହିଠାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।
ହାତୀ, ସାଇକେଲ ଏବଂ ହାତର ବିକଳ୍ପ
୧୯୭୯ ରେ କଂଗ୍ରେସର ଆଉ ଏକ ବିଭାଜନ ପରେ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ କଂଗ୍ରେସ (ଓ) ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରତୀକ ବାଛିବା ଶେଷ କରିବାକୁ ସେ ବୁଟା ସିଂଙ୍କୁ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟକୁ ପଠାଇଥିଲେ । ସେଠାରେ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ ହାତୀ, ସାଇକେଲ ଏବଂ ଖୋଲା ହାତର ବିକଳ୍ପ କଂଗ୍ରେସ (ଓ) ର ପ୍ରତୀକ ଭାବରେ ଦେଇଥିଲା । ଦଳର ନେତା ଆର.କେ ରାଜାରତ୍ନମଙ୍କ ଧାରଣା ଏବଂ ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଆଶୀର୍ବାଦକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖି ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ଏହି ନିର୍ବାଚନକୁ ପ୍ରତୀକ କରିବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଥିଲେ । ନୂତନ ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରତୀକ ସହିତ ନିର୍ବାଚନରେ କଂଗ୍ରେସ ସେତେବେଳ ବଡ଼ ବିଜୟ ହାସଲ କରିଥିଲା । ଏହି ପ୍ରତୀକ ପାର୍ଟୀ ପାଇଁ ଶୁଭ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଉଥିଲା । କାରଣ ଇନ୍ଦିରା ଏହାପରେ ପୁଣି କ୍ଷମତାକୁ ଫେରିଥଇଲେ । ସେବେଠାରୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କଂଗ୍ରେସ ଦଳର ପ୍ରାର୍ଥୀମାନେ ଏହି ପ୍ରତୀକ ସହିତ ନିର୍ବାଚନ ଲଢନ୍ତି । କୌତୁହଳର ବିଷୟ ଯେ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ କଂଗ୍ରେସକୁ ଦିଆଯାଇଥିବା ଦୁଇଟି ବିକଳ୍ପ ପରେ ବଡ଼ ଦଳର ପ୍ରତୀକ ପାଲଟିଥିଲା । ଚରିତ୍ରବାଦୀ ଲୋକପ୍ରିୟ ନେତା କାଂଶିରାମ ୧୯୮୪ ରେ ଈଝଚ ଅର୍ଥାତ୍ ବାହୁଜନ ସମାଜ ପାର୍ଟି ଗଠନ କରିଥିଲେ ଏବଂ ହାତୀକୁ ଏହାର ରାଜନୈତିକ ପ୍ରତୀକ କରିଥିଲେ । ଏଥି ସହିତ, ମୁଲାୟମ ସିଂ ୧୯୯୨ ରେ ସମାଜବାଦି ପାର୍ଟି ଗଠନ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଏହାର ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରତୀକ ଭାବରେ ‘ସାଇକେଲ’କୁ ବାଛିଥିଲେ ।
ଦୀପରୁ ପଦ୍ମ
ପ୍ରଥମ ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନ ସମୟରେ ବିଜେପି ସେତେବେଳେ ଅଲ ଇଣ୍ଡିଆ ଭାରତୀୟ ଜନସଂଘ ଥିଲା । ଜନ ସଂଘ ଗଠନ ସମୟରେ ଏହାର ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରତୀକ ଏକ ଜ୍ୱଳନ୍ତ ପ୍ରଦୀପ ଥିଲା । ସେହି ନିର୍ବାଚନରେ ଅନ୍ୟ ଏକ ଦଳ ଥିଲା କିସାନ ମଜଦୁର ପ୍ରଜା ସମାଜବାଦୀ ପାର୍ଟି, ଯାହାର ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରତୀକ ‘କୁଡ଼ିଆ’ଘ ଥିଲା । ୧୯୭୭ ର ନିର୍ବାଚନରେ, ପ୍ରଜା ସମାଜବାଦୀ ପାର୍ଟି,ଜନସଂଘ ଓ ଲୋକଦଳର ବିଲୟରେ ଜନତା ପାର୍ଟି ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲା । ଯାହାର ପ୍ରତୀକ ଥିଲା ହଳଲଙ୍ଗଳ ସହିତ କୃଶକ । ଏଥିରେ ଜଣେ ଚାଷୀ କାନ୍ଧରେ ଲଙ୍ଗଳ ଧରିଥିବା ଦର୍ଶାଯାଇଥିଲା । ତେବେ ଦ୍ୱୈତ୍ୱ ସଦସ୍ୟତାକୁ ନେଇ ହୋଇଥିବା ବିବାଦରେ ଜନସଂଘର ନେତା ଜନତା ପାର୍ଟିରୁ ବାହାରି ଯାଇ ନୂଆ ଦଳ ଗଠନ କରିଥିଲେ । ଯାହା ହେଉଛି ବର୍ତ୍ତମାନର ବିଜେପି ବା ଭାରତୀୟ ଜନତା ପାର୍ଟି । ୧୯୮୦ରେ ଜନ୍ମ ନେଇଥଇବା ବିଜେପିକୁ କମିଶନ ସେତେବେଳେ ପଦ୍ମ ଚିହ୍ନ ଦେଇଥିଲେ । ପ୍ରଦୀପରୁ ପଦ୍ମକୁ ଜନସଂଘର ଯାତ୍ରା ବିଜେପିର ବିରୋଧୀ ଦଳରୁ ଦେଶର ଶାସକ ଓ ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଦଳରେ ପରିଣତ ହେବାର କାହାଣୀ ।
