ମୁଦ୍ରାସ୍ଫିତୀ ବଢିବା ସହିତ ହୁଏତ ଏମିତି ଗୋଟିଏ ଦିନ ଆସିବ ଯେତେବେଳେ ବଜାରରେ ଆଉ ଟଙ୍କିକିଆ ଚଳିବ ନାହିଁ । ଯେମିତି ୨୫ ପଇସା, ୫୦ ପଇସା ଆମ ଜିବଦ୍ଦସାରେ ଅତିତର କାହାଣୀ ହୋଇଗଲା ସେମିତି ହୁଏତ ଏକ ଟଙ୍କିଆ ମୁଦ୍ରା ବି ଇତିହାସ ପୃଷ୍ଠାକୁ ଚାଲିଯିବ । ତେବେ ଏକ ଟଙ୍କିଆ ଏବେବି ଯେତେବେଳେ ବଜାରରେ ଚାଲୁଛି ସେତେବେଳେ ଆସନ୍ତୁ ଜାଣି ନେବା ଏକ ଟଙ୍କିଆ ମୁଦ୍ରାର ଜନ୍ମଜାତକ ।
ବ୍ରିଟିଶ ବେପାରୀ ଭାବେ ଭାରତ ଆସିଥିଲେ । ଏହା ଆମେ ସମସ୍ତେ ଜାଣିଛେ । ୧୬ ଶହ ମସିହାରେ ବ୍ୟବସାୟୀ ଭାବେ ଭାରତ ଆସିଥିବା ଇଷ୍ଟଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ ୧୭୫୭ ବେଳକୁ ଏକ ସାମରିକ ଶକ୍ତି ପାଲଟି ସାରିଥିଲା । ସେହିବର୍ଷ କମ୍ପାନୀ ବଙ୍ଗ ନବାବ ସିରାଜଉଦ୍ଦୌଲାଙ୍କୁ ହରାଇ ଭାରତୀୟଙ୍କୁ ତାର ଲକ୍ଷ୍ୟ କ’ଣ ଜଣାଇ ଦେଇଥିଲା । ନିଜ ହାତକୁ ସିଧା ଶାସନ ନନେଇ କଣ୍ଢେଇ ନବାବଙ୍କ ଜରିଆରେ କମ୍ପାନୀ ବଙ୍ଗର ଶାସନ ମଙ୍ଗ ଧରିଲା । ଏହା ସହିତ କମ୍ପାନୀ ନିଜର ମୁଦ୍ରା ମଧ୍ୟ ବନାଇବା ଆରମ୍ଭ କଲା ।
ପଲାସୀ ଯୁଦ୍ଧ ପରେ କମ୍ପାନୀ ବଙ୍ଗ ନବାବ ମିର ଜାଫରଙ୍କ ସହିତ ଗୋଟିଏ ଲୋକ ଦେଖାଣିଆ ଚୁକ୍ତି କରି ମୁଦ୍ରା ତିଆରି କରିବା ପାଇଁ ଅନୁମତି ନେଇଥିଲା । କୋଲକତାରେ ଏଥିପାଇଁ ମୁଦ୍ରାଶାଳା ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଗଲା । ୧୯ ଅଗଷ୍ଟ ୧୭୫୭ରେ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ଏକ ଟଙ୍କାର ମୁଦ୍ରା ଏହି ମୁଦ୍ରାଶାଳାରୁ ବାହାରିଥିଲା । ଯଦିଓ ଏହା ପୂର୍ବରୁ କମ୍ପାନୀ ସୁରଟ, ମୁମ୍ବାଇ ଓ ଅହମ୍ମଦାବାଦରେ ମୁଦ୍ରାଶାଳା ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲା ତେବେ ଏହି ତିନୋଟି ସ୍ଥାନରେ ଏକ ଟଙ୍କିଆ ମୁଦ୍ରା ତିଆରି ହେଉନଥିଲା । ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ଏକ ଟଙ୍କିଆ ମୁଦ୍ରା କୋଲକତାରେ ତିଆରି ହୋଇଥିଲା ।
କମ୍ପାନୀ ତା’ର ପ୍ରଥମ ମୁଦ୍ରାଶାଳ ସୁରଟରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଏହି ମୁଦ୍ରାଶାଳ କମ୍ପାନୀର ଆବଶ୍ୟକତା ପୁରଣ କରି ପାରୁନଥିଲା । ସେଥିପାଇଁ ୧୬୩୬ରେ କମ୍ପାନୀ ଅହମ୍ମଦାବାଦରେ ମଧ୍ୟ ଏକ ମୁଦ୍ରାଶାଳ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲା । ଏହାପରେ ୧୬୭୨ରେ ବମ୍ବେରେ ଆଉ ଗୋଟିଏ ମୁଦ୍ରାଶାଳା ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲା । ତେବେ ସେତେବେଳେ କମ୍ପାନୀର ସବୁ ମୁଦ୍ରାଶାଳାର ମୁଦ୍ରା ସମାନ ନଥିଲା । ବଙ୍ଗ, ମାଡ୍ରାସ ଓ ବମ୍ବେ ପ୍ରେସିଡେନ୍ସିରେ ଅଲଗା ଅଲଗା ମୁଦ୍ରା ପ୍ରଚଳିତ ଥିଲା । ଏହି କାରଣରୁ ବ୍ୟବସାୟରେ ଅସୁବିଧା ହେଉଥିଲା ।
ବ୍ୟବସାୟରେ ହେଉଥିବା ଏହି ସମସ୍ୟାକୁ ଆଖି ଆଗରେ ରଖି ୧୮୩୫ ମସିହାରେ ୟୁନିଫର୍ମ କଏନେଜ୍ ଆକ୍ଟ ପାସ କରି କମ୍ପାନୀ ଶାସିତ ସବୁ ରାଜ୍ୟରେ ଏକ ପ୍ରକାରର ମୁଦ୍ରା ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଇଥିଲା । କମ୍ପାନୀ ଦ୍ୱାରା ଜାରି ସମସ୍ତ ମୁଦ୍ରାର ଗୋଟିଏ ପଟେ ବ୍ରିଟିଶ ରାଜା ୱିଲିୟମ ପଂଚମଙ୍କ ମସ୍ତକ ଓ ଅନ୍ୟପାର୍ଶ୍ୱରେ ଇଂରାଜି ଓ ପାର୍ସୀରେ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ ଲେଖା ରହୁଥିଲା । ତେବେ ୧୮୫୭ ବିଦ୍ରୋହ ପରେ ଭାରତ ଶାସନ ଭାର ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର ନିଜ ହାତକୁ ନେଇଥିଲେ । ଏହାପରଠାରୁ ଟଙ୍କିକିଆ ମୁଦ୍ରାରେ ବ୍ରିଟିଶ ରାଜପରିବାରର ସଂକେତ ଅଙ୍କିତ ହେଲା । ଏହି ମୁଦ୍ରା ସବୁ ଭାରତ ସ୍ୱାଧିନତା ପାଇବା ପରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଚଳିତ ଥିଲା । ୧୯୫୦ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବ୍ରିଟିଶ ଅମଳର ଏକ ଟଙ୍କିଆ ମୁଦ୍ରା ପ୍ରଚଳିତ ଥିଲା ।
